Οι Τέσσερις Σκοποί της Αρνητικής Συμπεριφοράς

Τα παιδιά που φέρονται αρνητικά είναι αποθαρρυμένα. Δεν πιστεύουν ότι μπορούν να ανήκουν με θετικό και χρήσιμο τρόπο. Γι’ αυτό, επιδιώκουν να ανήκουν με αρνητικούς τρόπους.

Ο Ντράικωρς διέκρινε τέσσερις κατηγορίες : «σκοπούς», με την έννοια ότι η αρνητική συμπεριφορά αποβλέπει σε κάτι συγκεκριμένο. Οι σκοποί αυτοί αφορούν την συμπεριφορά παιδιών, εφήβων, ενηλίκων.
•       Καθώς μεγαλώνουμε πρόσθετοι σκοποί επηρεάζουν την αρνητική συμπεριφορά μας και αναγνωρίζονται δυσκολότερα.

•       Ανακάλυψη του σκοπού 

       Αρχικά είναι περίπλοκη διαδικασία. Υπάρχουν δυο τεχνικές για να ανακαλύψουμε το σκοπό της αρνητικής συμπεριφοράς. Εφόσον η  αρνητική συμπεριφορά εξυπηρετεί κάποιο σκοπό, την κατανοούμε καλύτερα παρατηρώντας τις συνέπειες της.

•       Τεχνικές 

       Παρατηρήστε τη δική σας αντίδραση στην αρνητική συμπεριφορά του παιδιού. ΤΑ ΔΙΚΑ ΣΑΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ αποκαλύπτουν τους σκοπούς του παιδιού.
•       Παρατηρήστε την αντίδραση του παιδιού στις προσπάθειες που κάνετε για να το διορθώσετε. Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΣΤΗ ΔΙΚΗ ΣΑΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ θα σας δώσει την ένδειξη για το τι επιδιώκει το παιδί.
•       (Παρατηρήστε περισσότερο τα αποτελέσματα της αρνητικής συμπεριφοράς, παρά την ίδια την συμπεριφορά. Αυτά αποκαλύπτουν το σκοπό της.)   

1.  Άτοπη προσοχή 

       Όλα σχεδόν τα παιδιά επιθυμούν να τραβήξουν την προσοχή. Αρχικά με θετικό τρόπο. Αν δεν το πετύχουν επιδιώκουν να τραβήξουν προσοχή με αρνητικό τρόπο.
•       Παιδιά που έχουν την πεποίθηση ότι ανήκουν στο περιβάλλον μόνο όταν τα προσέχουν, προτιμούν να προκαλέσουν έστω και την άτοπη προσοχή, παρά να νιώθουν ότι τα αγνοούν.

       Συνέπειες άτοπης προσοχής

       Αν ο σκοπός ήταν να επισύρει την άτοπη προσοχή, θα παρατηρήσουμε τις συνέπειες της αρνητικής συμπεριφοράς. Αν απλώς νιώθουμε ενοχλημένοι και επιχειρούμε να διορθώσουμε την αρνητική συμπεριφορά υπενθυμίζοντας συνέχεια το σωστό και καλοπιάνοντας το, το παιδί πέτυχε να προκαλέσει την προσοχή που επιδίωκε. Προσωρινή διακοπή αρνητικής συμπεριφοράς με την επίτευξη του στόχου του – επανάληψη ίδιας πράξης για τον ίδιο σκοπό. 
  Πως θα βοηθήσουν το παιδί!

•       Να αλλάξουμε την αντίδρασή μας, ώστε να τους δείξουμε ότι μπορούν να πετύχουν αυτή την προσοχή με την χρήσιμη συμβολή τους.
•       Να συγκεντρώσουμε την προσοχή μας στην θετική συμπεριφορά.
•       Να αγνοήσουμε την αρνητική ή να την προσέξουμε με τρόπο που δεν τον περιμένουν.
•       Να μην δίνουμε την προσοχή μας όταν την ζητούν, ακόμα κι όταν πρόκειται για θετικές πράξεις, γιατί έτσι ενισχύεται η επιθυμία των παιδιών για άτοπη προσοχή. («Αν δεν είμαι ο πρωταγωνιστής δεν ανήκω»).
•       Ο κατάλληλος τρόπος για να δώσουμε την θετική προσοχή είναι να την δώσουμε όταν δεν την περιμένουν. Έτσι τονίζεται περισσότερο η αρχή της ανάγκης να προσφέρουν στο σύνολο αντί να παίρνουν μόνο από αυτό.

        Έφηβοι: Αναζήτηση (άτοπης) Προσοχής       

Δεν ενδιαφέρονται τόσο όσο τα μικρά παιδιά να τραβήξουν την προσοχή των μεγάλων. Ο σκοπός αυτός αποβλέπει συχνά στο να τραβήξουν την προσοχή των συνομηλίκων τους. Μια ποικιλία αυτής της συμπεριφοράς παρατηρείται συχνά στο χαϊδεμένο έφηβο, που είναι συνηθισμένος να του «δίνουν» ξεχωριστή θέση μέσα στην οικογένεια και που αποφεύγει να συμμετέχει σε δραστηριότητες, όπου φοβάται πως δεν θα κερδίσει μια ιδιαίτερη θέση.

       Οι γονείς     

Πρέπει να μειώσουν την άτοπη προσοχή που δίνουν για μη παραγωγική συμπεριφορά, ενώ ταυτόχρονα θα αφήνουν τον έφηβο να παίξει ένα ρόλο όπου μπορεί να κερδίσει την αναγνώριση με θετικό τρόπο. 

2.  Αγώνας Υπεροχής      

 Τα παιδιά που επιδιώκουν την υπεροχή, νιώθουν ότι αξίζουν μόνο όταν είναι αφεντικά, όταν υπερέχουν. Επιδιώκουν να κάνουν μόνο ότι θέλουν εκείνα. Σκέφτονται: «Κανένας δε μπορεί να με υποχρεώσει να κάνω κάτι» ή «Πρέπει να γίνει αυτό που θέλω εγώ». Ακόμα κι αν οι γονείς πετύχουν να τα υποτάξουν, η νίκη τους θα είναι προσωρινή. Μπορεί να κερδίσουν την μάχη, θα χάσουν όμως τη σχέση.

Συνέπειες αγώνα υπεροχής        

 Όταν ένα παιδί προκαλεί, οι γονείς θυμώνουν γιατί νιώθουν ότι τους προκαλούν.       Θα συνεχίσει ή θα σταματήσει προσωρινά για να επαναλάβει με μεγαλύτερη ένταση την αρνητική συμπεριφορά.        

Μερικά παιδιά, που έχουν εμπλακεί στον αγώνα υπεροχής, κάνουν μεν αυτό που τα διατάζουν να κάνουν, όχι όμως με τον τρόπο που το θέλουν οι γονείς. Αυτό το ονομάζουμε «προκλητική συμμόρφωση». 

 Πως θα βοηθήσουμε το παιδί!  

Κατά κανόνα, όταν αντιμετωπίζουμε παιδιά που επιδιώκουν την υπεροχή πρέπει ν’ αποφεύγουμε το θυμό και ν’ αποχωρούμε απ’ το πεδίο της μάχης. Η χρήση της βίας, για να αντιμετωπίσουμε την προσπάθεια υπεροχής των παιδιών, το μόνο που πετυχαίνει είναι να τα εντυπωσιάζει σχετικά με την αξία της δύναμής, και να αυξάνει την επιθυμία τους να αποκτήσουν μεγαλύτερη δύναμη. Αν ο αγώνα υπεροχής συνεχίζεται, αλλά δεν μπορούν να «νικήσουν» τους γονείς , ίσως αλλάξουν την επιθυμία για υπεροχή και επιδιώξουν άλλο σκοπό.  

Έφηβοι και Αγώνας Υπεροχής       

 Πρέπει να δείξουμε πως δεν ενδιαφερόμαστε να πολεμήσουμε και ότι δεν υπάρχει πόλεμος. Ταυτόχρονα, θα του δίνουμε το μήνυμα ότι θέλουμε τη βοήθεια του για να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα που παρουσιάζονται στη ζωή.

3. Εκδίκηση        

Τα παιδιά που επιδιώκουν την εκδίκηση έχουν πιστέψει ότι δεν είναι αγαπητά. Ότι αξίζουν μόνο όταν μπορούν να πληγώσουν τους άλλους, όπως τα πλήγωσαν και οι άλλοι, κατά τη γνώμη τους.       Βρίσκουν μια θέση με το να είναι σκληρά και δυσάρεστα.        

Συνέπειες της εκδίκησης.       

Οι γονείς του παιδιού που επιδιώκει την εκδίκηση, νιώθουν βαθειά πληγωμένοι και θέλουν να ανταποδώσουν τον πόνο. Το παιδί αντιδρά στη δική τους αντεπίθεση ζητώντας παραπέρα εκδίκηση, είτε ενισχύοντας την αρνητική συμπεριφορά ή διαλέγοντας άλλο όπλο. Οι γονείς πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι η εκδικητική συμπεριφορά του παιδιού τους προέρχεται  από αποθάρρυνση και ότι δεν είναι απαραίτητο οι γονείς να είναι η «αιτία» αυτής της συμπεριφοράς.        

Πως θα βοηθήσουν το παιδί!        

Οι γονείς για να αρχίσουν να βοηθούν το εκδικητικό παιδί, πρέπει να προσέξουν να μην ανταποδώσουν τα χτυπήματα. Όσο δύσκολο κι αν θα είναι αυτό. Πρέπει να βελτιώσουν τη σχέση τους με το παιδί, παραμένοντας ήρεμοι και δείχνοντας καλή θέληση.
Αν ο «πόλεμος» συνεχίζεται και το παιδί νοιώθει ηττημένο, ίσως παραιτηθεί από τις προσπάθειες για εκδίκηση και επιδιώξει να δικαιολογήσει αυτή τη συμπεριφορά του επιδεικνύοντας ανικανότητα.       

 Έφηβοι και Εκδίκηση.

        Ο έφηβος που επιδιώκει την εκδίκηση νιώθει πληγωμένος από τη ζωή και η συμπεριφορά του έχει σκοπό να ανταποδώσει το χτύπημα. Οι γονείς αυτών των εφήβων συχνά παραδέχονται ότι δεν αγαπούν το παιδί τους. Ο νέος έχει την ανάγκη να νιώσει ότι τον αγαπούν και τον παραδέχονται.       

 Εκδίκηση = πόλεμος με βαριά όπλα.  Χρειάζεται χρόνος για να πειστεί ένας έφηβος – που λειτουργούσε με σκοπό την εκδίκηση – ότι η μητέρα και ο πατέρας του τον παραδέχονται και δεν έχουν σκοπό να τον πληγώσουν.  Σ’ αυτή την περίπτωση, το θέμα είναι ποιος θα έχει τη διάθεση να σταματήσει να νιώθει μνησικακία. Οι γονείς που νιώθουν πληγωμένοι συχνά δυσκολεύονται πολύ να παραιτηθούν – αυτή όμως είναι και η μόνη τους ελπίδα για να βελτιώσουν τη σχέση.

       Οι γονείς.

        Πρέπει να σταματήσουν την προσπάθεια τους να τιμωρήσουν ή να υποτάξουν τον γιό ή την κόρη. Οι τεχνικές που βοηθάνε όπως: εμπιστοσύνη στην ικανότητα του εφήβου να παίρνει αποφάσεις, επίλυση των προβλημάτων με την ελεύθερη επιλογή, οι φυσικές και λογικές συνέπειες κ.α.)

4. Επίδειξη Ανικανότητας 

      Τα παιδιά που επιδεικνύουν ανικανότητα ή αδεξιότητα είναι υπερβολικά αποθαρρυμένα. Αφού παραιτήθηκαν από κάθε ελπίδα να πετύχουν, επιχειρούν να εμποδίσουν τους άλλους από το να περιμένουν από αυτά οτιδήποτε. Η παραίτηση μπορεί να είναι πλήρης ή μόνο στα πεδία όπου νιώθουν πως δεν μπορούν να πετύχουν.      

Συνέπεια της επίδειξης ανικανότητας.

        Οι γονείς θα καταλάβουν ότι ένα παιδί επιδιώκει αυτό το σκοπό αν κι αυτοί επίσης νιώθουν απελπισμένοι και θέλουν να παραιτηθούν – αν νιώθουν την επιθυμία να «σηκώσουν τα χέρια ψηλά». Το παιδί αντιδρά παθητικά ή δεν αντιδρά καθόλου σε οτιδήποτε κάνουν οι γονείς. Δεν κάνει καμιά προσπάθεια να βελτιωθεί.      

  

Πως θα βοηθήσουν το παιδί!      

 Για να βοηθήσουν ένα παιδί που νιώθει ανίκανο, οι γονείς χρειάζεται να παραμερίσουν κάθε είδους κριτική. Να συγκεντρώσουν την προσοχή τους στα θετικά σημεία του παιδιού. Είναι ανάγκη να ενθαρρύνουν κάθε προσπάθεια για βελτίωση, όσο μικρή και αν φαίνεται.  

Έφηβοι: Επίδειξη Ανικανότητας.        

Οι έφηβοι που η συμπεριφορά τους έχει σκοπό να επιδείξει την ανικανότητα τους, ώστε να τους αφήσουμε ήσυχους, φοβούνται πάρα πολύ μήπως αποτύχουν. Έχουν αποφασίσει πως είναι καλύτερα να μην προσπαθούν καθόλου παρά να προσπαθούν και μετά να βρίσκονται μπροστά στην αποτυχία. Ένας τρόπος που οι έφηβοι επιδεικνύουν αυτή τη συμπεριφορά, είναι να μην συμμετέχουν στη σχολική εργασία, κάνοντας σκασιαρχείο, και τελικά να εγκαταλείπουν το σχολείο.        

Οι γονείς πρέπει να μάθουν σ’ αυτά τα παιδιά, ότι ένα λάθος δίνει πάντα την ευκαιρία να ξαναδοκιμάσουν. Δυστυχώς, οι γονείς αυτοί συχνά μεγαλοποιούν τις ατέλειες, τόσο πολύ ώστε να επηρεάσουν τα παιδιά τους σε τέτοιο βαθμό που να χάνουν κάθε ελπίδα ότι θα καταφέρουν να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες της ζωής.        

Μια καλή ιδέα είναι να πείτε ότι: αν κάτι αξίζει τον κόπο να γίνει, αξίζει τον κόπο και αν δεν γίνει καλό, εφόσον μας βοηθάει να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε για να βελτιώσουμε την κατάσταση μας.

       Αναζήτηση Συγκινήσεων (από τους Εφήβους)

      Καθώς τα παιδιά μας μπαίνουν στην εφηβεία, είναι χρήσιμο για μας να τα βοηθήσουμε να έχουν διάφορες εμπειρίες – σε μαθήματα, σε οργανώσεις, αθλητικές ομάδες, εργασία με μειωμένο ωράριο, χόμπι και άλλες ασχολίες που θα μπορούσαν να τα βοηθήσουν ώστε να βρουν  ενδιαφέρον στη ζωή και να νιώσουν συγκινήσεις – με ηθικό και νόμιμο τρόπο.

•       Το παράδειγμα που δίνουμε στους εφήβους μας με τη συμπεριφορά μας, επηρεάζει πολύ το δρόμο που θα διαλέξουν για να βρουν ενδιαφέρον στη ζωή.
•       Συνιστούμε στους ενηλίκους να επιζητούν τη συνεργασία των νέων στην αναζήτηση τρόπων που θα κάνουν τη ζωή πιο ενδιαφέρουσα. Όταν οι έφηβοι αντιλαμβάνονται ότι έχουν πολύ περιορισμένες ευκαιρίες για να βρουν ενδιαφέροντα και συγκινήσεις στη ζωή, συχνά στρέφονται στην ανεύθυνη ή και παράνομη πλευρά της ζωής.

       Δεν ακολουθούν την ίδια σειρά…
•       Τα παιδιά δεν ακολουθούν τη σειρά :
•       Άτοπη προσοχή
•       Αγώνας υπεροχής
•       Εκδίκηση
•       Επίδειξη ανικανότητας

Επιλέγουν τους σκοπούς τους σύμφωνα με τις δικές τους αντιλήψεις.

       Παράδειγμα      

 Ένα παθητικό παιδί που θέλει να τραβήξει την προσοχή με παθητικό τρόπο, ίσως περάσει αμέσως στην επίδειξη ανικανότητας, εφόσον θα θεωρήσει την υπερπροστατευτικότητα των γονιών του σαν μια απόδειξη για την έλλειψη εμπιστοσύνης τους σ’ αυτό.     

  Όπως τα παιδιά που τα δέρνουν και τα κακομεταχειρίζονται, έτσι και τα παραχαϊδεμένα παιδιά μπορεί να συμπεράνουν ότι δεν έχουν τη δύναμη να υπερπηδήσουν τις δυσκολίες της ζωής.

    Ας θυμηθούμε.

•  Κάθε, κάθε αρνητική συμπεριφορά – ακόμη και η επιθυμία για άτοπη προσοχή – πηγάζει από αποθάρρυνση.        
• Το παιδί δεν έχει το θάρρος να συμπεριφερθεί με ενεργητικό, θετικό τρόπο.       
• Δεν συμπεριφέρεται άσχημα αν δεν νιώσει πραγματικά ή αν δεν φοβηθεί ότι θα χάσει τη θέση του.        
• Πιστεύει ότι μόνο έτσι ανήκει στην ομάδα.        
• Παρατηρούμε τα αποτελέσματα για να καταλάβουμε το σκοπό.       
•  Γνωρίζουν τα αποτελέσματα της αρνητικής συμπεριφοράς  -  δεν συνειδητοποιούν τους σκοπούς τους.         
• Η συμπεριφορά και οι προθέσεις απέναντί μας θα αλλάξουν,  μόνο αν εμείς αλλάξουμε τον τρόπο που  τα αντιμετωπίζουμε. (να συγκεντρωθούμε πως θα αλλάξουμε τη δική μας συμπεριφορά, για να αλλάξουν και τα παιδιά τη δική τους.)

Αικατερίνη Κουκούτση

Κοινωνική Λειτουργός

Εκπαιδεύτρια Σχολών Γονέων

       Πηγές:

•       «Σχολείο για γονείς», Δρ. Ντον Ντινκμέγιερ – Γκάρυ Μακκαίη, εκδόσεις Θυμάρι, Αθήνα 1980.

•       «Κέρδισε τους Έφηβους από 13-19 στο σπίτι και το σχολείο», Ph.D. Φράνσις Ξ. Γουώλτον, εκδόσεις Θυμάρι, Αθήνα 1982.